Pravno lice - Advokatska kancelarija Topić Banjaluka
Pravno lice čini skup fizičkih lica kojima pravni poredak priznaje kao posebnoj cjelini svojstvo pravnog subjekta, odnosno sposobnost da bude nosilac prava i obaveza.
Pojam pravnog lica
Pravno lice je društvena tvorevina koja ima pravni subjektivitet, sposobnost - pravnu, poslovnu i deliktnu, i svojstva - naziv i sjedište. To su preduzeća ili privredna društva, banke i druge finansijske institucije, zadužbine, fondacije, društveno-političke organizacije, društveno-političke zajednice, udruženja građana i dr.
Izraz pravno lice potiče s kraja 18. vijeka od Hugoa, i hoće da naglasi da se ne radi o čovjeku pojedincu: pravno lice je subjekt prava koji nije čovjek, nije fizičko, prirodno lice. Već rimsko pravo ne ograničava prava i obaveze samo na pojedinca. Današnje učenje o pravnom licu formirala je pravna nauka 19. vijeka, i to prvenstveno njemačka pandektistika, odakle se potom ovo učenje proširilo.
Najčešće se pominju slijedeći elementi pravnog lica: organizaciono jedinstvo, organi, imovinska masa, identitet, cilj i priznanje pravnog subjektiviteta. Definicija koja obuhvata sve te elemente glasi: pravno lice je organizaciona cjelina u kojoj su objedinjeni imovina (sredstva) i ljudi (uvijek barem kao organi) radi ostvarivanja nekog cilja, koja posjeduje identitet i pravnim poretkom priznat pravni subjektivitet. Organizaciono jedinstvo se obično opisuje kao trajna i čvrsta cjelina.
Organizacije nema bez ljudi, pa su fizička lica imanentni elementi pravnog lica: kod nekih ljudi su članovi pravnog lica, na primjer kod društveno-političke organizacije, udruženja građana, kod drugih postoje korisnici, destinatari, na primjer kod zadužbine, dok neka pravna lica, na primjer društveno-političke zajednice nemaju ni članove ni korisnike, već samo organe. Nijedno pravno lice ne može bez organa: bez njih ne bi moglo da preduzima pravne poslove, jer su samo organi - fizička lica u stanju da izraze volju. Mogu biti inokosni ili kolegijalni. Koje i kakve organe ima neko pravno lice, određuju dijelom propisi, a dijelom autonomni pravni akti tih lica.
Neki propisi predviđaju da pravno lice ima zakonske zastupnike i da oni izjavljuju volju za pravno lice, a drugi predviđaju da organi izjavljuju volju pravnog lica. Neki inostrani propisi i nauka razlikuju udruženja, kao pravno lice u čijem su sastavu članovi, i ustanove, kao pravna lica koja imaju samo korisnike, i predviđaju različit pravni režim za svaku od tih vrsta pravnih lica.
Da bi organizacija mogla funkcionisati neophodna su određena sredstva, imovinska masa. Podjela na udruženja i ustanove oslanja se i na to da li je kod pravnog lica u prvom planu personalni supstrat, što je slučaj kod udruženja ili imovina, realni supstrat, kao kod ustanove. Ta podjela potekla iz pandektistike 19. vijeka, ne vrši se kod nas. Svako pravno lice služi postizanju nekog cilja, koji mora biti dopušten, a može biti komercijalni, kulturni, rekreacioni, politički i dr. Neka inostrana prava i nauka razlikuju pravna lica sa komercijalnim i pravna lica sa nekomercijalnim, idealnim, ciljem, podvodeći ih pod različite pravne režime.
Status pravnog lica
Status pravnog lica može steći samo onaj skup fizičkih lica koji ispunjava slijedeće uslove:
-
da ima izvjesnu organizaciju koja je određena zakonom, statutom ili pravilima
-
da ima posebnu imovinu
-
da ima pravno dozvoljen cilj.
Za osnivanje - nastanak pravnog lica uvijek je potreban početni inicijalni akt - pravni posao, sporazum, testament, upravni akt, pojedinačna zakonska norma ili što drugo - usmjeren na nastanak pravnog lica. U sistemu slobodnog formiranja, koji uglavnom odgovara liberalizmu, preovladava u nordijskim zemljama, taj početni akt dovoljan je za sticanje pravnog subjektiviteta.
Ako se država obavještava o nastanku pravnog lica, njena uloga se svodi na ispitivanje nije li cilj protivan pravu, u kom slučaju zabranjuje njegov dalji rad. Početni akt dovoljan je i kada pravno lice nastaje direktno na osnovu pojedinačne pravne norme, zakona, društvenog dogovora, odluke skupštine i tome slično, kojom se nekoj društvenoj tvorevini daje pravni subjektivitet, na primjer formiranje opštine, samostalnog fonda, privrednog društva i tome sličnog.
Pravni subjekt
Pravni subjekt je lice kome pravna norma određenog pravnog poretka priznaje sposobnost da bude nosilac prava i obaveza. Savremeni pravni poreci priznaju tu sposobnost svim ljudima bez izuzetka. Pored toga, svojstvo subjekta prava priznaje se i organizovanim skupovima ljudi kao cjelilnama. Ti skupovi fizičkih lica, kojima pravni poreci priznaju status subjekata prava, nazivaju se pravnim licima. Prema tome, subjekti prava mogu biti fizička i pravna lic.
Pravni status je položaj koji subjekt ima u pravu i od koga zavisi njegova podobnost za preduzimanje izvjesnih akata i uživanje prava. Svaki subjekt prava ima izvjestan određen broj subjektivnih prava i obaveza u svakom datom trenutku. Skup ovih sačinjava njegovu pravnu situaciju ili stanje, tj. status. Pošto veliki broj ovih situacija pripada istopm tipu, to takve tipične situacije, koje obuhvataju veliki broj pojedinačnih situacija, stvaraju poseban pojam, kao na primjer udata žena, nasljednik, narodni poslanik itd. Svaka od ovih situacija sadrži ista prava i dužnosti, koji su tipični za nju. Ova prava i obaveze mogu biti i stvarno vršeni, ali ne moraju, bitno je da oni postoje.
Organizacija pravnog lica
Zahvaljujući svojoj organizaciji skup fizičkih lica obrazuje novu cjelinu, koja je različita od pojedinih fizičkih lica koja ulaze u sastav tog skupa. U sistemu specijalne pravne i poslovne sposobnosti, koji potiče iz Engleske, tzv. ultra vires doktrina, pravno lice može da ima samo ona prava i obaveze koja su mu potrebna da bi ostvarivalo cilj radi kojeg je formirano i može da preuzima pravne poslove samo povodom takvih prava i obaveza.
On nije više samo prost zbir fizičkih lica koja ulaze u njegov sastav, već organizaciono jedinstvo koje istupa u pravnom prometu kao poseban subjekt. Volja pravnog lica izražava se preko njegovih organa, tj. preko fizičkih lica koja su ovlašćena da ga predstavljaju.
Pravno lice mora imati i svoju zasebnu imovinu, odvojenu od imovine fizičkih lica koja ga sačinjavaju, i to bez obzira da li su djelatnost i ciljevi tog skupa imovinskog karaktera ili ne. Činjenica je da privredna društva sem prilikom osnivanja, veći dio svojih srdstava stiče svojom djelatnošću, kroz ostvarenje ukupnih prihoda.
Ono je kao posebna cjelina, nosilac svih prava i obaveza u odnosu na imovinu namijenjenu ostvarenju njegovih ciljeva. Jedno od osnovnih pravila kapitalističkog privrednog sistema jeste privredna društva stiču svoja sredstva - imovinu u prvom redu svojom sopstvenom privrednom djelatnošću. To znači da privredne organizacije imaju pravo, ali isto tako i obavezu da svojom aktivnošću stiču sredstva koja su im potrebna ne samo za pokriće troškova poslovanja i drugih izdataka, nego i za proširenu reprodukciju.
Legalnost djelatnosti i cilljeva i priznanje pravnog subjektiviteta jednom skupu fizičkih lica su uzajamno uslovljeni.
Pravni poredak neće priznati status pravnog lica skupu fizičkih lica čiji su ciljevi protivzakoniti. I obrnuto, smatra se da su djelatnost i ciljevi pravnog lica dozvoljeni, čim mu je pravni poredak priznao pravni subjektivitet. U sistemu specijalne pravne i poslovne sposobnosti, koji potiče iz Engleske, tzv. ultra vires doktrina, pravno lice može da ima samo ona prava koja se podrazumijevaju.
Status pravnog lica
Priznanje statusa pravnog lica skupovima fizičkih lica vrši se na dva načina, koji se alternativno primjenjuju prema tome o kakvoj se vrsti djelatnosti i ciljeva radi.
Po prvom načinu, koji se naziva sistemom prijave, dovoljno je da prilikom osnivanja pravnog lica budu ispunjeni određeni zakonski zahtjevi i da tako osnovano pravno lice bude prijavljeno u određeni javni registar. U sistemu normativnog određenja, koji preovladava u uporednom pravu, opšta pravna norma određuje uslove za nastanak pojedinih vrsta pravnih lica. Ako se ispune ti uslovi, pravno lice nastaje ili u času kada je država obavještena i na primjer podnijet osnivački akt, statut i tome slično, ili u času publikovanja u službenom glasnilu, ili u času registracije, uloga države je ograničena uglavnom samo na ispitivanje da li su ispunjeni uslovi postavljeni opštom normom.
Po drugom sistemu koji se naziva sistemom koncesije, status pravnog lica može se steći samo na osnovu posebnog odobrenja nadležnog državnog organa. U sistemu koncesije, koji više nigdje nije osnovni, a zadržan je u uporednom pravu i u nas prvenstveno za zadužbine, pravno lice stiče subjektivitet kada uslijedi odobrenje od strane države, koje se daje na osnovu diskrecione ocjene o cjelishodnosti nastanka.
Prilikom odlučivanja o zahtjevu za priznanje statusa pravnog lica nadležni državni organ je ovlašćen da cijeni cjelishodnost, ciljeve, djelatnost i druge karakteristike potencijalnog pravnog lica i da mu u zavisnosti od te procjene da ili odbije priznanje. U sistemu opšte pravne i poslovne sposobnosti, koji dominira u uporednom pravu, ne postoji opšta pravna norma ili opšti stav prakse i nauke koji ograničava te sposobnosti pravnog lica. Pravno lice ne može, u načelu, da ima samo ona prava koja podrazumijevaju osobine svojstvene pojedincu: roditeljsko i porodična i bračna prava, neka lična prava itd.
Usluge koje pruža Advokatska kancelarija Topić u oblasti Privrednog prava
Advokatska kancelarija Topić Banjaluka vrši registraciju svih oblika privrednih društava definisanih Zakonom o privrednim društvima, takođe vršimo sve vrste statusnih promjena i izmjena kod postojećih društava.
Kontaktirajte nas
Telefoni: 051/220-270
065-511-122
Advokatska kancelarija Topić
Advokat Ružica Topić
Braće Mažar i majke Marije 48
78 000 Banjaluka, RS, BiH
E-mail:
Prestanak pravnog lica
Načini prestanka pravnog lica mogu biti prinudnog ili dobrovoljnog karkatera. Pravno lice prestaje kada postane nemoguće da ostvaruje svoj cilj, odnosno kada ga ostvari, kada se ispune uslovi predviđeni za prestanak, kada ostane bez personalnog ili realnog supstrata, naknadnom zabranom cilja, itd. Dobrovoljna likvidacija privrednog društva sprovodi se u skladu sa zakonom kada društvo ima dovoljno finansijskih sredstava za pokriće svojih obaveza, a naročito: ako prestanu da postoje prirodni i drugi uslovi za obavljanje djelatnosti, istekom vremena za koje je osnovano i ako tako odluče ortaci, članovi ili akcionari.
Likvidacija društva se može sprovesti kada društvo ima dovoljno sredstava za namirenje svojih obaveza. Ova odredba je, na prvi pogled, formulisana pozitivno, a u stvari ime negativno značenje. Njen smisao je da se likvidacija ne može sprovesti onda kada društvo nema dovoljno sredstava za izmirenje svojih obaveza. Kada je društvo prezaduženo, prema njemu se pokreće stečajni postupak, a ne postupak likvidacije. Ova odredba je formulisana kao imperativna norma, ali se sprovodi kao da nije riječ o takvoj normi. U postupku likvidacije prilikom otvaranja postupka Zakon ne predviđa kontrolu da li društvo ima dovoljno sredstava za izmirenje svojih obaveza.
Ovdje je riječ o dobrovoljnoj likvidaciji. Društvo može da pokrene postupak dobrovoljne likvidacije ak takvu odluku donesu članovi društva, bilo neposredno, bilo kao članovi skupštine društva. Ključan uslov je da nisu ispunjeni uslovi za pokretanje stečajnog postupka ili postupka prinudne likvidacije.
Prema prinudnom sistemu pravno lice prestaje na osnovu odluke državnog organa, nezavisno od njegove sopstvene volje na primjer stečaj ili likvidacija, prestaje takođe voljom i upravnom odlukom ili zakonom, odnosno drugim aktom.
Dobrovoljni načini prestanka pravnog lica, odnosno u ovom slučaju privrednog društva opredijeljeni su voljom njegovih članova, tj. odlukom ortaka, članova ili akcionara i to:
-
u slučaju ortačkog društva, jednoglasnom odlukom svih ortaka, ako osnivačkim aktom društva nije određeno odlučivanje većinom glasova
-
u slučaju komanditnog društva, jednoglasnom odlukom svih komplementara, ako osnivačkim aktom društva nije određeno odlučivanje većinom glasova
-
u slučaju društva sa ograničenom odgovornošću, odlukom koju donosi skupština članova društva
-
u slučaju akcionarskog društva, odukom koju donosi skupština akcionara društva, kvalifikovanom većinom.
Pravni osnov za pokretanje postupka likvidacije jeste odluka o pokretanju postupka likvidacije. Zavisno od toga o kome je društvu riječ, propisana je i različita nadležnost za donošenje ove odluke. U ortačkom društvu odluku donose ortaci. Odluka mora biti donijeta jednoglasno. U komanditnom društvu odluku donose komplementari, dok komanditori ne učestvuju u donošenju ove odluke, osima ako osnivačkim aktom društva nije predviđeno drugačije. U društvu sa ograničenom odgovornošću odluku donosi skupština društva. Odluka se donosi kvalifikovanom većinom - dvotrećinskom većinom glasova od ukupnog broja glasova članova skupštine. U akcionarskom društvu odluku, takođe, donosi skupština društva, ali običnom, a ne kvalifikovanom većinom.
Odluka o pokretanju postupka likvidacije upisuje se u registar privrednih subjekata. Upis je od konstitutivnog značaja. Od toga dana privredno društvo se nalazi u likvidaciji. Od toga dana ono ima obavezu da označi da je u likvidaciji dodavanjem riječi "u likvidaciji" u svom poslovnom imenu, a od toga dana nastupaju i ostale posljedice koje se vezuju za činjenicu da se društvo nalazi u likvidaciji. Po svojoj sadržini, posljedice pokretanja postupka likvidacije značajno su blaže od posljedica pokretanja stečajnog postupka. U odnosu na status samog privrednog subjekta prema kome je pokrenut postupak likvidacije, pokretanje postupka likvidacije ograničava njegovu pravnu i poslovnu sposobnost kao i postupak stečaja.
Od dana pokretanja postupka likvidacije privredni subjekat prema kome je postupak pokrenut ne može da preduzima nove poslove u cilju obavljanja svoje privredne djelatnosti, ali ga to ne sprječava da preduzima pravne poslove građanskog prava - one koji ne znače obavljanje privredne djelatnosti. I kada je riječ o ovim poslovima, očekuje se da se preduzimaju samo oni poslovi koji su neophodni za sprovođenje postupka likvidacije. Od tog momenta nastupa i zabrana isplate dobiti, odnosno dividendi, kao i bilo kakve raspodjele imovine privrednog subjekta članovima ili akcionarima, prije izmirenja obaveza prema povjeriocima. Međutim, nemogućnost preduzimanja novih poslova u okviru obavljanja djelatnosti ne sprječava nastanak novih obaveza javnopravnog karaktera, kao što su na primjer poreske obaveze.
Opšta podjela pravnih lica
Klasična pravna teorija razlikuje pravna lica javnog prava i pravna lica privatnog prava.
U prvu grupu spadaju pravna lica koja vrše javnu službu i čija organizacija određuje država (okruzi, srezovi, opštine, univerziteti, bolnice i slično). Pravna lica koja nemaju taj karakter su privatno-pravna lica.
Ekonomski najznačajniju kategoriju pravnih lica u našem pravnom sistemu sačinjavaju preduzeća, odnosno privredna društva koja su definisana kao pravna lica koja obavljaju privrednu djelatnost radi sticanja dohotka, odnosno dobiti.
Preduzeće - privredno društvo
Preduzeće je osnovna ekonomska jedinica u kojoj se obavlja ekonomska aktivnost, bez obzira u kojoj se organizacionoj formi pojavljivala. Jedna od bitnih karakteristika koje su uslovile razvoj i ekspanziju kapitalističkih preduzeća je njihova osobina da imaju svojstvo ličnosti u pravu. Time se obezbjeđuje poslovno-finansijska sigurnost društva pri komercijalnom nastupanju preduzeća. Bitno je da materijalnu osnovu preduzeća kao pravnog lica čini imovina kojom preduzeće garantuje svoje poslovne obaveze. Ta imovina predstavlja materijalnu sadržinu ličnosti u pravu jednog kapitalističkog preduzeća, tj. privrednog društva.
U našoj privrednoj praksi je za preduzeće uobičajen naziv firma. Postoje neki elementi koje možemo označiti kao bitne odrednice društvenog statusa i društveno-ekonomske funkcije preduzeća, odnosno privrednog društva: samostalnost u odlučivanju, ali uz prividnu autonomnost zbog uslovljenosti njegovog djelovanja ekonomski zakonima društvene reprodukcije, upućenost preduzeća na samo sebe, što znači da se u ostvarivanju sopstvenih ciljeva iscrpljuju njegovi ukupni ciljevi.
Značaj firme u ekonomskom životu je isti kao na primjer ćelije u medicini ili materijala u građevini. Firma je osnovni pokretač razvoja bilo koje privrede u svijetu, pa zbog njenog velikog sveukupnog značaja postoji potreba da se definiše njena suština, u obliku odgovarajuće teorije.
Iz takvog značaja firme proizilazi značaj teorije firme. Međutim, još uvijek nema univerzalne teorije firme, odnosno one koja bi trebala na sva pitanja da odgovori. Ni među ekonomistima ne postoji saglasnost šta sve treba da sadrži teorija firme. Ipak mogu se izdvojiti neki zajednički elementi koji se obrađuju u svim teorijama firme.
Firma se posmatra kao set proizvodnih planova. Zadatak menadžera je da biraju one planove koji će maksimirati blagostanje vlasnika. Blagostanje se obično predstavlja u obliku profita. Ovakav pristup teoriji firme pokušava da objasni poslovno ponašanje firme koje zavisi od okruženja u kome ona posluje. Za privredno društvo koje posluje u robno-novčanoj privredi, karakteristična su slijedeća njegova bitna obilježja: privredno društvo je organizacioni sistem, kao organizacioni sistem privredno društvo ostvaruje svoje materijalne društvene ciljeve, kvalitativan i kvantitativna konstitucionalna usklađenost elemenata privrednog društva je jedno od bitnih obilježja njegove strukturalne i funkcionalne konstitucije, kao funkcionalni organizacioni sistem, privredno društvo svoje ponašanje stalno prilagođava ekonomskim principima reprodukcije.