Radno pravo - Advokatska kancelarija Topić Banjaluka
Radno pravo je samostalna grana prava u kojoj se proučavaju pravne ustanove, pravna načela i opšte pravne norme koje se odnose na utvrđivanje, unapređivanje, ostvarivanje i štićenje radnih odnosa i odnosa koji su u neposrednoj vezi sa radom.
O radnom pravu uopšte
Radno pravo je samostalna grana prava u kojoj se proučavaju pravne ustanove, pravna načela i opšte pravne norme koje se odnose na utvrđivanje, unapređivanje, ostvarivanje i štićenje radnih odnosa i odnosa koji su u neposrednoj vezi sa radom.
U ovom smislu shvaćeno radno pravo se bavi proučavanjem radnih odnosa kako sa stanovištva njihovog nastanka i razvoja (istorijski), tako i uporednopravno. Kao pozitivno pravo, radno pravo je skup pravnih načela i skup pravnih pravila u kojima se i na osnovu kojih se regulišu radni odnosi. U teoriji radnog prava se ističe da radno pravo ne obuhvata sve odnose rada, već samo neke od njih. U tom smislu nisu svi odnosi rada predmet radnog prava, već su to samo radni odnosi.
Prema jugoslovenskoj pravnoj teoriji prije II svjetskog rata, radno pravo je predstavljalo skup pravnih propisa kojima je uređivan rad obavljan u službi. Ili, nešto potpunije, radno pravo je predstavljalo onaj skup pravnih propisa kojima je uređivan službeni odnos, kao pogodbeno, pretežno vremenski i generički određeno zavisno obavljanje službe (rada) za drugoga, zajedno sa svim odnosima koji na osnovu toga nastaju. Danas za ovu granu prava preovlađuje naziv radno pravo.
Isticano je da se radno pravo nije ograničavalo samo na to da uredi službeni odnos kao odnos između dva lica koja vezuje ugovor o službi, nego se bavilo i svim svojevrsnim, ne samo privatnopravnim, nego i javnopravnim odnosima, koji djelomično nastaju ipso iure kao pravna posljedica službenog odnosa, na primjer zaštita, osiguranje.
Radno pravo nije se bavilo radom javnih službenika.
U inostranoj teoriji radno pravo se definiše kao pravo koje uređuje položaj lica koja, u vidu zanimanja, rade za platu.
Postoji i shvatanje prema kojem je radno pravo pravo, čiji je predmet radno zakonodavstvo, odnosno ugovor o radu.
Za ovu granu prava koju nazivamo radnim pravom poznati su i drugi nazivi. Različiti nazivi za ovu granu prava vezuju se za različita shvatanja sadržine i obima radnog prava, ali prije svega su odraz različitih faza i nivoa razvoja radnog prava, ili bolje rečeno odnosa koje radno pravo reguliše i kojima se bavi.
Na početku je ova grana prava nosila naziv fabričko zakonodavstvo ili industrijsko zakonodavstvo, jer su se pravne norme koje regulišu rad odnosile na fabričke, odnosno industrijske radnike. Iz istih razloga radno pravo je zatim nosilo naziv radničko zakonodavstvo, jer se prije svega ili isključivo odnosilo na radnike. To se na primjer može vidjeti iz propisa o ograničavanju radnog vremena koji su se odnosili na žene i djecu, ali dugo vremena samo na one u industriji, pa je tek kasnije njihova primjena proširena na radnike van industrije. Međutim, ni tada se radno pravo nije odnosilo samo na radnike već i na druga zaposlena lica.
Kontaktirajte nas
Telefoni: 051/220-270
065-511-122
Zajednička advokatska kancelarija Topić
Advokati Ružica Topić i Srđan Štrkić
Braće Mažar i majke Marije 48
78 000 Banjaluka, RS, BiH
E-mail:
Ove definicije, donekle različite u suštini svode radno pravo na najamne radne odnose, što oni u stvari i jesu.
U svim nazovimo ih kapitalističkim teorijama o radnom pravu bitno je da je u pitanju rad za drugoga, odnosno rad za platu, koji radnik obavlja kao svoje zanimanje, pa otud i naglašavanje regulativno-zaštitne funkcije te grane prava. U teoriji je ranije dosta raspravljano pitanje da li radno pravo pripada javnom ili privatnom pravu. Prije bi se moglo reći da pripada javnom pravu sa elementima privatnog. Za radno pravo se sigurno može reći da predstavlja jednu od najznačajnijih grana prava. To posebno važi za naše radno pravo. Naime, zna se da radno pravo reguliše radne odnose hiljade radnika i da je na taj način neodvojivo od društvenog položaja radnika i predstavlja srce osnovnih odnosa u društvu. prema tome, radno pravo je, iako samo izraz osnovnih društveno-ekonomskih odnosa, veoma značajno za razvoj ukupnih društvenih odnosa, a ovi opet povratno ostvaruju značajan uticaj na razvoj odnosa rada kao osnovnih odnosa u svakom društvu.
U savremenom svijetu radno pravo predstavlja jednu od najrazvijenijih i najznačajnijih grana prava.
O tome svjedoči veliki broj pravnih propisa, kolektivnih ugovora, naučnih i stručnih radova, kao i intezivna djelatnost u vezi sa međunarodnim regulisanjem radnih odnosa i uslova rada. S obzirom na činjenicu da se sindikat izborip za kolektivno ugovaranje koje je bilo, i koje će ostati, vrlo značajno za radnike i činiti značajan dio radnog prava, ili njegovih ustanova, to je ova grana pravila nosila naziv i sindikalno pravo. Sindikati se inače bore za prava radnika pa i radno pravo. Naziv socijalno pravo je takođe jedan od upotrebljavanih i predlaganih naziva za radno pravo. Međutim, taj naziv je dosta neodređen, a ima i šire značenje. U novije vrijeme se upotrebljava termin radno i socijalno zakonodavstvo.
Značaj radnog prava uslovljen je činjenicom da ono na određen način, reguliše individualne radne odnose i uslove rada miliona zaposlenih radnika. Na taj način radno pravo postaje regulator materijalnog i socijalnog položaja radničke klase i radnika u cjelini, zbog čega ima kako pravni, tako i politički, socijalni i ekonomski značaj u određenom društvu i svijetu uopšte.
Radni odnos
Radni odnos je pravno regulisan društveni odnos u radu i povodom rada, dobrovoljno uspostavljen između subjekata u procesu rada, u kojem radnik kao jedan od subjekata stupa u ličnu radno-pravnu vezu radi trajnog i profesionalnog obavljanja određenih poslova u organizovanom radu.
Ova definicija jednako se odnosi na sve tipove radnog odnosa, kako na one u kapitalističkom društvenom uređenju, tako i na one u socijalističkom društvenom uređenju.
Već dugo cjelokupna teorija radnog prava i pozitivno zakonodavstvo počivaju na pojmu radnog odnosa. Slično je i sa savremenim radnim pravom. Radni odnos je različito definisan, a i sada se različito definiše u teoriji. Te definicije su se mijenjale kao i odnosi rada koji su označavani radnim odnosima. Prvobitno je na primjer radni odnos poistovjećivan sa ugovorom o radu, a poznato je da definicije radnog odnosa nisu uvijek obuhvatale sve ono što jesu odnosi rada jer su obuhvatale manje ili više od onog što stvarno spada u radni odnos.
Najkraće rečeno, radni odnos je dobrovoljan, pravno regulisan rad koji radnik obavlja na organizovan način, odnosno kroz organizovane oblike, primajući za taj rad nagradu - platu. Kroz jačanje radničke klase i njene borbe, teorija je pravila razliku između ugovora o radu i radnog odnosa kao faktičkog stanja. Radni odnos postaje osnovni pojam radnog prava. Istovremeno ugovor o radu je sve više postajao instrument za zasnivanje radnog odnosa, a sve manje je bio instrument regulisanja radnih odnosa. To pokazuju i brojni propisi koje donosi država, i koji regulišu prava i obaveze poslodavca i radnika u ograničavanju sloboda ugovaranja.
U našem zakonodavstvu i teoriji radnog prava upotrebljava se pojam ranik kao opšti pojam za sve one koji rade. Radno pravo se bavi radnicima koji su zaposleni, odnosno onima koji rade, i na taj način polazi od zaposlenosti. Međutim, pretpostavke zaposlenosti je zaposšljavanje kao proces i skup mjera i sredstava usmjerenih na zasnivanje radnog odnosa odnosno na zaposlenje. To bi se moglo reći da se radno pravo ne bavi nezaposlenima. Međutim, zasnivanje radnog odnosa, ostvarivanje prava na osnovu rada, stalnost zaposlenja i prestanak radnog odnosa, nerazdvojni su od pitanja položaja i prava zaposlenih i posebno njihovog zaposšljavanja.
Radno pravo se prije svega bavi zaposlenima, zapošljavanjem, ali i nezaposlenima. Prema tome dva su pojma tijesno vezana za radne odnose: zaposlenost i zapošljavanje. Pored ovih pojmova, kao njihovi korelativi, i posebno značajni fenomeni su: puna zaposlenost i nezaposlenost. Nezaposlenost se takođe susreće u radnim odnosima i izučava u radnom pravu i to u vezi sa prestankom radnog odnosa i zaštitom privremeno nezaposlenih radnika, ali i šire i više od toga, u vezi sa stanjem, karakteristikama i problemima radnih odnosa. Pod zaposlenjem se prema VIII konferenciji za statistiku rada, mogu smatrati lica koja obavljaju koristan rad koji obezbjeđuje sredstva za život bez obzira da li se taj rad obavlja neprekidno s tim da se ostvari jedan minimalni godišnji prosjek.
Ovom definicijom se određuje ko se može smatrati zaposlenim, tj. ko nije nezaposlen. To ne znači da su svi zaposleni u radnom odnosu, ali se i njihovim radom jednim dijelom bavi radno pravo odnosno njihovi odnosi rada se izučavaju u radnom pravu. Zaposlenost u smislu pomenute definicije je stanje zaposlenosti ljudi odnosno angažovanosti ljudski resursa. Međutim, za potpunu definiciju zaposlenosti potrebno je uključiti i stanje angažovanosti materijalnih resursa, u tom smislu zaposlenost se može definisati kao stanje angažovanosti radno sposobnih ljudi i angažovanosti materijalnih bogatstava date zemlje radi društveno korisnog i produktivnog rada.
U savremenim društvima postoji svugdje određeni nivo zaposlenosti i manje ili više izražen problem nezaposlenosti. Najviši nivo zaposlenosti mogao bi se označiti kao puna zaposlenost. Postoje različita mišljenja šta je puna zaposlenost a isto tako i da li je moguća. Puna zaposlenost je ona zaposlenost u kojoj je broj slobodnih radnih mjesta veći nego nezaposlenih ljudi. Zaposlenost je prema tome suprotna nezaposlenosti. Bolje reći puna zaposlenost je suprotna nezaposlenosti. Teško je međutim u savremenim uslovima ostvariti punu zaposlenost.
U radu i povodom rada postoje i drugi odnosi. To su prije svega: dobrovoljni rad, prinudni rad, rad po ugovoru o djelu i rad učenika i studenata na praktičnom radu. Dobrovoljni rad se razlikuje od radnog odnosa po tome što nije pravno uređen, niti iz takvog rada proističu prava i obaveze. Prinudni rad se razlikuje od radnog odnosa po tome što kod njega nema dobrovoljnosti. Rad po ugovoru o djelu nije trajan već povremen ili privremen. Konačno, rad učenika i studenata na praktičnom radu razlikuje se od radnog odnosa po tome što se ne obavlja u vidu zanimanja.
Uslovi za zasnivanje radnog odnosa
Zakon o radu određuje petnaest godina života i opštu zdravstvenu sposobnost kao opšte uslove za zasnivanje radnog odnosa, uslove koje mora ispunjavati svako da bi mogao zasnovati radni odnos. Vidimo da su ovi uslovi minimalni i demokratski. Oni su izraz garantovanog prava na rad i zaštite radnika, čovjeka i građanina u našem društvu. Na osnovu dosadašnjih saznanja i prakse u svijetu smatra se da bi rad prije petnaest godina života mogao biti štetan po psihički i fizički razvoj čovjeka.
Donja granica zapošljavanja u stvari je zaštitna mjera. Radnik pored toga mora imati opštu zdravstvenu sposobnost za rad, u protivnom rad može biti štetan ili opasan po zdravlje i život samog radnika i drugih radnika sa kojima bi radio. Ovaj uslov, istorijski gledano, ima i elemente zašite fondova socijalnog osiguranja, jer ako bi se zaposlio bolestan čovjek, a njegovo zdravstveno stanje zahtijeva liječenje, radnik bi odmah pao na teret sredstava socijalnog osiguranja.
Godine starosti se dokazuju radnom knjižicom, izvodom iz matične knjige rođenih ili ličnom kartom, a opšta zdravstvena sposobnost ljekarskim uvjerenjem. Ako radnik negdje već radi, ili nastavlja da radi poslije kratkog prekida, nije neophodno da ima ljekarsko uvjerenje jer se pretpostavlja da ima opštu zdravstvenu sposobnost kao i odgovarajuće godine starosti. Od ove situacije treba razlikovati one u kojima se za rad na određenim poslovima i zadacima zahtijevaju posebni zdravstveni uslovi i starost iznad 15 godina života, na primjer punoljetstvo. U tom slučaju se u stvari radi o posebnim uslovima za rad na određenim poslovima i zadacima.
Posebni uslovi za zasnivanje radnog odnosa
Posebni uslovi se određuju u zavisnosti od poslova i zadataka radnog mjesta. Posebni uslovi se mogu određivati i u pogledu zdravstvenih uslova i godina starosti ali se određuju prije svega u pogledu stručne spreme i radnih sposobnosti radnika. Kao što svaki radnik mora ispunjavati opšte uslove da bi mogao zasnovati radni odnos tako radni odnos na određenim poslovima i zadacima može zasnovati samo onaj radnik koji ispunjava posebne uslove. Izuzetno i privremeno radnik koji ne ispunjava posebne uslove može zasnovati radni odnos ako se za date poslove i zadatke ne prijave kandidati koji ispunjavaju uslove.
Na ovaj način se, međutim, ne mogu popunjavati poslovi i zadaci za koje su zakonom određeni minimalni uslovi u pogledu stručne spreme ili drugi uslovi bez kojih se ne može raditi na takvim poslovima i zadacima. Takav je slučaj na primjer sa posebno složenim i odgovornim poslovima i zadacima kao što su poslovi vođa vazduhoplova, pilota u pristaništima i tome slično. Ne može se ni privremeno zasnovati radni odnos sa radnikom kome je u skladu sa zakonom zabranjeno obavljanje određenih poslova i zadataka.
Kao posebni uslovi se mogu određivati samo oni uslovi koji su pretpostavka uspješnog izvršavanja datih poslova i zadataka. To važi i za probni rad kao poseban uslov ako je zakonom određeno da može biti predviđen kao uslov za rad na određenim poslovima i zadacima.
Smetnje za zasnivanje radnog odnosa
Postoje izuzetni slučajevi kada radnik i ako ispunjava opšte i posebne uslove, ne može zasnovati radni odnos za obavljanje određenih poslova i zadataka. To su oni slučajevi kada je radniku na osnovu zakona pravosnažnom sudskom odlukom, ili odlukom drugog organa, zabranjeno vršenje datih poslova i zadataka. Radnik tada može faktički i ispunjavati uslove za rad na datim poslovima i zadacima, ali ne i pravno, pa se zbog toga radi o smetnjama za zasnivanje radnog odnosa. Takav radnik ne može biti raspoređen u toku rada na poslove i zadatke čije mu je vršenje zabranjeno, a ako mu je zabranjeno vršenje poslova i zadataka koje obavlja onda mu prestaje radni odnos po sili zakona, ukoliko se ne može rasporediti na druge poslove i zadatke.
Radni odnos se ne može zasnovati sa radnikom mlađim od osamnaest godina za vršenje poslova i zadataka na koje je zabranjeno raspoređivanje radnika mlađih od osamnaest godina. Ako i kada radnici ne ispunjavaju posebne uslove u pogledu zdravstvenog stanja ili specijalnog znanja onda se ne radi o smetnji za zasnivanje radnog odnosa već takvi radnici ne ispunjavaju uslove za zasnivanje radnog odnosa za obavljanje datih poslova i zadataka.
Uslovi za zapošljavanje stranih državljana
Strani državljani i lica bez državljanstva mogu zasnovati radni odnos u našoj zemlji u načelu pod istim opštim i posebnim uslovima koji važe i za naše državljane, ali moraju ispunjavati i uslove predviđene posebnim zakonom ili drugim pravnim aktom. Posebni uslovi za zapošljavanje stranih državljana ili lica bez državljanstva u našoj zemlji odnose se na boravak i dozvolu boravka u našoj zemlji.
Radna knjižica
Radnu knjižicu mora imati svaki radnik, ali ona nije uslov za zasnivanje radnog odnosa. Radna knjižica je javna isprava koja sadrži opšte lične podatke, zatim podatke o stručnoj spremi, podatke o zapošljavanju i druge podatke predviđene zakonom odnosno odgovarajućim propisom. Radna knjižica ne može sadržavati negativne podatke o radniku niti bilo kakve podatke za koje nije određeno propisima da se u radnu knjižicu unose i koji se ne tiču zaposlenja. Radnom knjižicom se dokazuje stručna sprema i radni staž i radna knjižica nije specijalna legitimacija radnika.
Radnu knjižicu dobija svaki radnik u momentu kada preko zajednice za zapošljavanje traži posao, jer da bi radnik ušao u evidenciju mora imati radnu knjižicu. Ako se radnik pak nije prijavljivao zajednici za zapošljavanje onda on mora tražiti radnu knjižicu kada se prijavi za slobodne poslove i zadatke radi zasnivanja radnog odnosa. U svakom slučaju tražeći radnu knjižicu radnik manifestuje svoju volju da hoće da rad. Prema tome radnik dobija radnu knjižicu od momenta kada počne da traži posao ili najkasnije u momentu kada je našao posao. Ovo što je rečeno o radnim knjižicama proizilazi iz opšteprihvaćenih teorijskih stavova, pravila i prakse.
Probni rad
Kroz probni rad treba da se utvrdi da li radnikove radne sposobnosti odgovaraju potrebama datih poslova i zadataka, a radniku pruža mogućnost da utvrdi da li mu rad na datim poslovima i zadacima odgovara. Probni rad može da bude određen po obimu i za vrijeme koji su potrebni da se u konkretnom slučaju ostvari svrha probnog rada, odnosno da se utvrdi da li radnik odgovara zahtjevima datih poslova i zadataka i radnog procesa. Ako se probni rad odredi u drugačijem obimu, i dužem trajanju, onda je to zloupotreba prava ili nezakonito postupanje, jer se na taj način uvodi radni odnos na određeno vrijeme, pod firmom probnog rada. Zbog toga su propisi kod nas uvjek određivali maksimalni rok probnog rada.
Kontaktirajte nas
Telefoni: 051/220-270
065-511-122
Zajednička advokatska kancelarija Topić
Advokati Ružica Topić i Srđan Štrkić
Braće Mažar i majke Marije 48
78 000 Banjaluka, RS, BiH
E-mail:
Radni odnos na određeno vrijeme
Radni odnos na određeno vrijeme je radni odnos zasnovan na vrijeme čije trajanje je unaprijed ograničeno.
Takav radni odnos zasniva se u slučajevima kada je neophodno osigurati redovno ili vanredno obavljanje poslova, odnosno radnih zadataka, a objektivno ne postoji mogućnost zasnivanja radnog odnosa na neodređeno vrijeme.
Kako se na ovaj način odstupa od pravila da radni odnos nije unaprijed vremenski ograničen, ti slučajevi, kao i uslovi pod kojima se on zasniva utvrđuje se zakonom.
Zakonom i opštim aktom organizacije ili privrednog društva utvrđuju se poslovi, odnosno radni zadaci kada radnik zasniva radni odnos na određeno vrijeme.
To su obično poslovi koji po svojoj prirodi traju određeno vrijeme - sezonski poslovi, povećanje obima rada koje traje kraće vrijeme, zamjena odsutnog radnika, ili radnika koji obavlja javne i društvene dužnosti, koji je na dužem odsustvu i tome slično.
Zakon obično precizno definiše da se radni odnos na određeno vrijeme može zasnivati radi:
-
obavljanja poslova, odnosno izvršavanja radnih zadataka koji po svojoj prirodi traju određeno vrijeme
-
obavljanja poslova, odnosno izvršavanja radnih zadataka zbog povećanog obima rada
-
zamjene odsutnog radnika.
Poslovi koji po svojoj prirodi traju određeno vrijeme su sezonski poslovi (u sezonskom ugostiteljstvu i turizmu, u građevinarstvu, saobraćaju, poljoprivredi, komunalnim djelatnostima i dr.), kao i drugi poslovi koji po svojoj prirodi traju određeno vrijeme (npr. određeni poslovi u pozorištu, radiju i televiziji, prilikom snimanja filmova itd).
Privremeno povećanim obimom rada dolazi do neplaniranog povećanja poslova, odnosno radnih zadataka iz osnovne djelatnosti preduzeća ili radne organizacije za određeno vrijeme, na primjer povećanja potražnja sezonskih proizvoda, određeni radovi u građevinarstvu i tome slično).
Radni odnos na određeno vrijeme zasniva se zbog zamjene odsutnog radnika ako se takva zamjena ne može obezbijediti preraspoređivanjem radnika iz osnovne organizacije. Trajanje takvog radnog odnosa nije ograničeno, traje dok se radnik ne vrati na posao.
Pored navedenih slučajeva radni odnos na određeno vrijeme zasniva se i onda kada se povodom konkursa, odnosno javnog oglasa ne izabere novi radnik, pa se do ponovnog izbora prima radnik koji ne ispunjava utvrđene uslove, kao i onda kada se pripravnik prima na određeno vrijeme.
Ovi slučajevi utvrđeni su zakonom, a bliže se uređuju opštim aktima preduzeća.
Radni odnos na određeno vrijeme zasniva se na sličan način kao i radni odnos čije trajanje nije vremenski određeno.
Razlike su minimalne, a uslovljene su karakterom ovakvog radnog odnosa.
Tako, kada se radi o zasnivanju radnog odnosa sa kraćim vremenskim trajanjem, ne moraju se javno obajvljivati potrebe za novim radnicima, rokovi za prijavljivanje kandidata mogu da budu kraći, a na rad se može stupiti prije nego što odluka o prijemu postane konačna, po pravilu neposredno poslije donošenja.
Zasnivanjem radnog odnos na određeno vrijeme mimo slučajeva utvrđenih u zakonu smatra se da je zasnovan radni odnos na neodređeno vrijeme.
Ovom odredbom onemogućeno je zasnivanje radnog odnosa na određeno vrijeme i u onim slučajevima kada postoje uslovi za zasnivanje radnog odnosa na neodređeno vrijeme.
Radnik u radnom odnosu na određeno vrijeme ima sva prava, obaveze i odgovornosti kao i radnici koji su zasnovali radni odnos na neodređeno vrijeme, i prava čiji se obim utvrđuje prema doprinosu u radu ili dužini radnog staža i zavisno od tog doprinosa, odnosno dužine radnog vremena.
Radni odnos na određeno vrijeme prestaje istekom vremena na koje je zasnovan, završetkom određenog posla ili povratkom odsutnog radnika. Uvijek kada se radi o sezonskim poslovima, odnosno poslovima za koje se unaprijed može utvrditi trajanje, radni odnos se zasniva na određeno vrijeme, tri mjeseca, šest mjeseci ili tome slično. Takav radni odnos prestaje istekom vremena na koje je zasnovan.
To vrijeme se unaprijed utvrđuje i radniku saopštava prilikom zasnivanja radnog odnosa.
Radni odnos na određeno vrijeme zasnovan zbog privremenog povećanja obima poslova prestaje završetkom posla zbog kojeg je zasnovan. Zbog toga je potrebno prethodno konstatovati da je takav posao završen, a potom saopštiti radniku da mu prestaje radni odnos.
Trajanje ovakvog radnog odnosa ne može se, po pravilu, unaprijed vremenski odrediti. I u slučaju zamjene odsutnog radnika najčešće nije moguće predvidjeti trajanje radnog odnosa koji je zbog toga zasnovan.
Međutim, nezavisno od toga zbog čega je radni odnos zasnovan na određeno vrijeme, radnik se uvijek blagovremeno obavještava o danu prestanka radnog odnosa.
Radni dan
Radni dan predstavlja zbir radnih časova u kojima se u procesu rada angažuje radna snaga radnika u okviru prirodnog dana od 24 časa.
U kapitalizmu se sastoji iz potrebnog radnog vremena, u kome radnik reprodukuje svoju radnu snagu, i viška radnog vremena, u kome on stvara višak vrijednosti koji prisvaja kapitalista.
Radni dan je ograničen prirodnim (fizičkim) mogućnostima čovjeka i opštim stanjem i stepenom materijalnih i kulturnih potreba, tj. opštim odnosima i uslovima datog društvenog sistema.
U početku razvoja kapitalizma radni dan je iznosio 16, pa i 18 časova dnevno, međutim pod dejstvom borbe radničke klase on je skraćivan i danas iznosi u većini zemalja osam časova dnevno, sa tendencijom daljeg skraćivanja.
U SFRJ radni dan je iznosio 7 časova dnevno (42 časa sedmično). Postojala je mogućnost da radnici mogu izvršiti preraspodjelu radnog vremena i odrediti da radni dan traje i duže od sedam časova, ali ne kraće od pet radnih dana.
Danas je uobičajena podjela na osmočasovno radno vrijeme, raspoređeno u ped dana u sedmici.
Radno vrijeme
Radno vrijeme je ono vrijeme koje radnik ima pravo i obavezu da provede na radu. Međutim, vrijeme provedeno na radu ne znači uvijek i vrijeme koje radnik efektivno provodi u radu.
Ovo zbog toga što, u određenim slučajevima, radnik ne radi sve vrijeme dok se nalazi na radu zbog prekida rada, odsustvovanja sa rada ili zbog prirode posla koja od njega zahtijeva da bude prisutan na radu i efektivno radi kad je to potrebno.
U tom smislu, radno vrijeme se sastoji iz vremena koje radnik efektivno radi i vremena obavezne prisutnosti.
I jedno i drugo čine ukupno radno vrijeme.
Dužina ukupnog radnog vremena utvrđuje se zakonom, kojim se određuje njegovo najduže trajanje - puno radno vrijeme.
Za određene poslove, za koje nije potrebno uvesti puno radno vrijeme, može se uvesti nepuno radno vrijeme.
Za poslove koji se obavljaju pod teškim uslovima može se predvidjeti skraćeno radno vrijeme.
Sa skraćenim radnim vremenom mogu da rade i radnici sa smanjenim radnim sposobnostima i radnice poslije porođaja.
Radno vrijeme može se razlikovati i prema tome da li se radi danju (dnevno radno vrijeme) ili noću (noćno radno vrijeme), kao i po tome da li se radi neprekidno u toku rada (jednokratno radno vrijeme) ili sa prekidima (dvokratno radno vrijeme).
I konačno, radnik može da radi svakog dana u isto vrijeme ili u smjenama.
Za određene poslove, za koje nije potrebno uvesti puno radno vrijeme, može se uvesti nepuno radno vrijeme.
Za poslove koji se obavljaju pod teškim uslovima može se predvidjeti skraćeno radno vrijeme.
Sa skraćenim radnim vremenom mogu da rade i radnici sa smanjenim radnim sposobnostima i radnice poslije porođaja.
Radno vrijeme može se razlikovati i prema tome da li se radi danju (dnevno radno vrijeme) ili noću (noćno radno vrijeme), kao i po tome da li se radi neprekidno u toku rada (jednokratno radno vrijeme) ili sa prekidima (dvokratno radno vrijeme).
I konačno, radnik može da radi svakog dana u isto vrijeme ili u smjenama.
Radni staž
Radni staž predstavlja vrijeme provedeno na radu u radnom odnosu ili vrijeme koje se priznaje kao vrijeme provedeno na radu u radnom odnosu.
Radni staž može da predstavlja uslov, osnov i mjerilo za ostvarivanje pojedinih prava iz radnog odnosa. Tako, određeni radni staž može predstavljati uslov za zasnivanje radnog odnosa ili za ostvarivanje prava na godišnji odmor.
Radnik koji nema propisani radni staž ne može ni ostvariti to pravo.
Po osnovu radnog staža može se određivati obim određenog prava. U tom slučaju radni staž se uzima i kao mjerilo za ostvarivanje obima tog prava.
Radni staž kao mjerodavan uslov, osnov ili mjerilo za ostvarivanje pojedinih prava iz radnog odnosa utvrđuje se zakonom.
Advokatska kancelarija Topić Banjaluka usluge iz oblasti Radnog prava
Advokatska kancelarija Topić Banjaluka zastupa sve zainteresovane strane u radnom sporu ili pravnim radnjama vezanim za oblast radnog prava, tj. zastupamo poslodavce, sindikate i zaposlene pred sudovima i drugim nadležnim organima.
Naša pravna pomoć je usmjerena na preventivno djelovanje i sprečavanje nastanka radnih sporova i zbog toga smatramo da je svakom poslodavcu potrebna profesionalna pravna pomoć u oblasti radnog prava.
Za potrebe svojih klijenata Advokatska kancelarija Topić Banjaluka sačinjava, priprema i vrši usklađivanje ugovora i internih akata sa Opštim kolektivnim ugovorima i sa granskim ugovorima. Za poslodavce vršimo pripremu i sačinjavanje opštih akata, kao što su pravilnici o radu, ugovori o radu, pravilnici o organizaciji i sistematizaciji radnih mjesta i poslova, aneksa istih, zatim rješenja o godišnjim odmorima, rješenja o premještanju na drugo radno mjesto, sporazuma o prestanku radnog odnosa, upozorenja pred otkaz, otkaza ugovora o radu i svih drugih akata vezanih za radni odnos.
Advokatska kancelarija Topić Banjaluka zastupa klijente u sporovima u kojima su predmet ostvarivanje i zaštita prava iz radnog odnosa, vodimo sudske i vansudske postupke, upravne, krivične, odnosno prekršajne postupke, takođe zastupamo strane u disciplinskom postupku i drugim postupcima vezanim za radni odnos.
Kontaktirajte nas
Telefoni: 051/220-270
065-511-122
Zajednička advokatska kancelarija Topić
Advokati Ružica Topić i Srđan Štrkić
Braće Mažar i majke Marije 48
78 000 Banjaluka, RS, BiH
E-mail:
Advokatska kancelarija Topić Banjaluka ima dugogodišnje iskustvo u savjetovanju i zastupanju domaćih i stranih privrednih društava u vezi prava i obaveza vezanih za radni odnos, u tom smislu našim klijentima pružamo kontinuiranu pravnu pomoć, takođe posredujemo i zastupamo strane u sporovima između radnika i poslodavca, radnika i sindikata, sindikata i poslodavca.
Advokatska kancelarija Topić Banjaluka zastupa radnike u pitanjima u vezi sa visinom zarade, trajanja godišnjeg odmora, zaštite na radu, plaćenog odsustva, otkaza, premještaja i brojnih drugih pitanja iz radnog odnosa. Ako smatrate da ste dobili otkaz na nezakonit način, svakako je najbolje da se obratite profesionaloj advokatskoj kancelariji, koja će na pravi način zastupati vaše interese.
Radno mjesto
Radno mjesto je skup poslova iz djelatnosti osnovne organizacije na kojima može da radi jedan ili više radnika.
Radno mjesto je prije svega organizacioni termin, nastao podjelom rada u jednoj organizaciji.
Grupisanjem funkcionalno povezanih poslova iz djelatnosti organizacije obrazuje se radno mjesto. Tako i počinje uspostavljanje organizacione strukture svake organizacije.
Od organizacije rada, vrste djelatnosti i drugih osobenosti svake pojedine organizacije (osnovne organizacije ili privrednog društva) zavisi na koji način će biti organizovano obavljanje poslova iz djelatnosti te organizacije.
U svakom slučaju, grupisanje određenih poslova iz djelatnosti osnovne organizacije je neophodno radi njihovog uspješnog izvršavanja.
Radni spor
Radni spor je sudski spor u kome je predmet spora ostvarivanje ili zaštita prava radnika iz rada ili po osnovu rada.
Stranke u sporu su: privredno društvo, zajednica, državni organ ili fizičko lice koje se pojavljuje u sporu u svojstvu poslodavca, s jedne strane, i radnik koji je obavljao rad ili je trebalo da obavlja rad u vezi sa čim je došlo do spora, s druge strane. Radni spor može biti individualni i kolektivni.
Individualni radni spor postoji u slučaju kada je u pitanju kakav neposredni pojedinačni interes, odnosno lično pravo (obaveza) radnika iz rada ili po osnovu rada, zasnovano na zakonu ili drugom opštem propisu, društvenom dogovoru, kolektivnom ugovoru ili individualnom sporazumu o zasnivanju radnog odnosa.
Kolektivni radni spor nastaje u slučaju kada su ugrožena neka prava ili interesi čitavog radnog kolektiva ili određene kategorije radnika, u kom slučaju se kao stranke u sporu pojavljuju grupa radnika, odnosno sindikat u njeno ime, s jedne strane i preduzeće ili kakva druga organizacija s druge strane.