Radno vrijeme - Advokatska kancelarija Topić Banjaluka
Radno vrijeme je vrijeme koje zaposleni provede na radu. U ovom dijelu definišemo: pojam radnog vremena, puno radno vrijeme, nepuno radno vrijeme, skraćeno radno vrijeme, prekovremeni rad, raspored radnog vremena, preraspodjelu radnog vremena i noćni rad.
Zakon o radu Republike Srpske
* Odredbe člana 179. stav 3. tačka 5) Zakona o radu ("Sl. glasnik RS", br. 1/2016 i 66/2018) prestale su da važe na osnovu Odluke US, broj: U-66/20 od 29. septembra 2021. godine, objavljene u "Sl. glasniku RS", br. 91/2021 od 12. oktobra 2021. godine.
Radno vrijeme
Pojam radnog vremena
Član 56
Radno vrijeme je vrijeme u kojem je radnik obavezan da obavlja poslove, prema uputstvima poslodavca, na mjestu gdje se njegovi poslovi obavljaju ili drugom mjestu koje odredi poslodavac.
Radnim vremenom ne smatra se vrijeme u kojem je radnik pripravan da se odazove pozivu poslodavca za obavljanje poslova ako se pokaže takva potreba, pri čemu se radnik ne nalazi na mjestu na kojem se njegovi poslovi obavljaju niti na drugom mjestu koje je odredio poslodavac.
Vrijeme pripravnosti i visina naknade uređuje se posebnim propisom, opštim aktom ili ugovorom o radu.
Vrijeme koje radnik provede obavljajući poslove po pozivu poslodavca smatra se radnim vremenom, nezavisno od toga obavlja li ih u mjestu koje je odredio poslodavac ili u mjestu koje je odabrao radnik.
Radno vrijeme je period u kome je zaposleni dužan, odnosno raspoloživ da obavlja poslove prema nalozima poslodavca, na mjestu gdje se poslovi obavljaju u skladu sa zakonom. Ova odredba razlikuje vrijeme u kojem zaposleni ima radnu obavezu i vrijeme u kojem je zaposleni raspoloživ da radi. Vrijeme radne obaveze tiče se efektivnog rada, koji uključuje i odmor u toku dnevnog rada. vrijeme raspoloživosti tiče se pripravnosti da se u slučaju potrebe pristupi efektivnom radu. To vrijeme se provodi izvan ambijenta rada, ali je zaposleni u stanju spremnosti da se na poziv poslodavca uključi u proces rada. Radnim vremenom ne smatra se vrijeme u kojem je zaposleni pripravan da se odazove na poziv poslodavca da obavlja poslove ako se ukaže potreba, pri čemu se zaposleni ne nalazi na mjestu gdje se njegovi poslovi obavljaju, u skladu sa zakonom.
Puno radno vrijeme radnika
Član 57
Puno radno vrijeme radnika iznosi 40 časova sedmično.
Opštim aktom može da se utvrdi radno vrijeme kraće od 40 časova sedmično, ali ne kraće od 36 časova sedmično.
Radnik koji radi u skladu sa stavom 2. ovog člana ostvaruje sva prava iz radnog odnosa kao da radi sa punim radnim vremenom.
Radnik može zaključiti ugovor o radu s punim radnim vremenom samo sa jednim poslodavcem.
Puno radno vrijeme iznosi 40 časova nedeljno, ako Zakonom o radu nije drugačije određeno. Ova odredba postavlja pravilo i najavljuje izuzetke od pravila. Pravilo je da radno vrijeme iznosi 40 časova nedeljno. Nedeljno radno vrijeme raspoređuje se na radne dane, a radni dani na radne časove. To čini poslodavac. Četrdesetčasovni nedeljni rad je puno radno vrijeme integralnog trajanja prema kome se određuje pun kapacitet prava i obaveza zaposlenog koji je navršio 18 godina. Izuzeci se odnose na puno radno vrijeme redukovanog trajanja, koje se punoljetnim radnicima može, a maloljetnim radnicima mora obezbijediti.
Nepuno radno vrijeme
Član 58
Pod nepunim radnim vremenom u smislu ovog zakona podrazumijeva se radno vrijeme kraće od radnog vremena iz člana 57. stav 1. ovog zakona.
Skraćeno radno vrijeme
Član 59
Radno vrijeme radnika koji rade na radnim mjestima i poslovima na kojima i pored primjene odgovarajućih mjera i sredstava zaštite na radu postoji povećano štetno dejstvo uslova rada na zdravlje radnika skraćuje se srazmjerno tom štetnom dejstvu, a najviše do deset časova sedmično (poslovi sa povećanim rizikom).
O skraćenju radnog vremena u smislu stava 1. ovog člana odlučuje ministarstvo nadležno za poslove rada na zahtjev poslodavca, zainteresovanog radnika, inspektora rada ili sindikata, a na osnovu stručne analize sačinjene od ovlašćene naučne ili stručne organizacije.
Radno vrijeme iz stava 2. ovog člana i člana 110. stav 1. ovog zakona, u pogledu prava radnika, smatra se punim radnim vremenom.
Prekovremeni rad
Član 60
U slučaju neplaniranog povećanja obima posla, otklanjanja posljedica vremenskih nepogoda, havarija na sredstvima rada, požara, zemljotresa, epidemija i drugih nesreća, radnik je dužan da, na pismeni zahtjev ili nalog poslodavca, radi duže od punog radnog vremena iz člana 57. stav 1. ovog zakona (u daljem tekstu: prekovremeni rad).
Zaposleni je dužan da na zahtjev poslodavca radi duže od punog radnog vremena zbog više sile, iznenadnog povećanja obima rada i u drugim slučajevima kada je neophodno da se u određenom roku završi posao koji nije planiran. Pošto zaposleni, po Ustavu, imaju pravo na ograničeno radno vrijeme, rad duži od punog radnog vremena može biti određen samo u izuzetnim prilikama, ali kad one nastupe, prekovremeni rad je obaveza. Ona, međutim, ne nastaje automatski, već na zahtjev poslodavca. Ako zahtjeva bude, biće i prekovremenog rada, a ako ga ne bude, prekovremenog rada neće biti ni u situaciji kada bi ga moglo biti. Prekovremeni rad poslodavac može da zahtjeva samo iz određenih razloga, kao što su: viša sila, iznenadno povećanje obima rada i neophodnost da se u određenom roku završi posao koji nije planiran.
Pod višom silom, vis major, podrazumijeva se prirodni događaj ili ljudska radnja koji dolazi spolja, a ne može se predvidjeti niti spriječiti. Od prirodnih događaja tu spadaju: elementarne nepogode kao što su: zemljotres, poplava, odron zemlje, suša, erupcija prirodnih gasova i tečnosti, provala oblaka, sniježna lavina, požari, epidemije, zagađenja, zaraze i slično. Od ljudskih radnji tu spadaju razne upravne mjere, kao što su promjena režima uvoza ili izvoza, ograničenje prometa, promjena cijena ilil standarda, ali i protivpravne radnje, koje se nisu mogle predvidjeti ili spriječiti. Iznenadno povećanje obima posla može se odnositi na povećanu tražnju ili isporuku roba, natrposječnu žetvu ili berbu, uvećan ulov ribe, poslove kampanje, naglo smanjenje broja radnika i slično. Ono mora biti neplanirano, nenadano i takvo da se ne može savladati redovnim radom.
Drugi slučajevi odnose se na potrebu da se u određenom roku završi neki neophodni ili neplanirani posao. Dakle, posao koji je iskrsao neočekivano i van kontrole poslodavca. Zahtjev za prekovremeni rad može biti postavljen u formi odluke ili naloga. Bilo kako bilo, uvijek je riječ o odlučivanju, a ono je u rukama poslodavca, odnosno organa koji odlučuje o pravima i obavezama zaposlenih. Zaposleni koji radi prekovremeno ostvaruje pravo na uvećanu zaradu, u skladu sa opštim aktom ili ugovorom o radu.
Član 61
Prekovremeni rad iz člana 60. ovog zakona ne može trajati više od deset časova sedmično, niti duže od četiri časa dnevno.
Radnik u toku kalendarske godine ne može raditi prekovremeno više od 180 časova.
Izuzetno od stava 2. ovog člana, kolektivnim ugovorom može se utvrditi maksimalno trajanje prekovremenog rada do 230 časova godišnje.
Prekovremeni rad je limitiran, jer ne može trajati duže od 10 časova sedmično, a limitiran je i dnevni prekovremeni rad, jer ne može trajati duže od 4 časa dnevno, odnosno ukupno dnevno radno vrijeme ne može biti duže od 12 časova. Ako je dnevno radno vrijeme kraće od osma časova, zbog šestodnevne ili tridesetšestočasovne radne sedmice, dnevni prekovremeni rad može biti i duži od četiri časa, ali u okviru ukupnog dvanaestočasovnog limita. Ukoliko se sedmični limit istroši za dva ili tri dana u ostale dane radne sedmice ne može se raditi duže od punog radnog vremena. Prekidanje prekovremenog rada zbog limita ne bi, međutim bilo razumno, ako bi se time obesmislila suština takvog rada. Na primjer, ako bi zbog toga rad bio prekinut usred napora da se ugasi požar ili spriječi poplava. U takvim neprilikama valja koristiti mogućnost preraspodjele radnog vremena.
Neke kategorije zaposlenih imaju poseban položaj u pogledu prekovremenog rada. Ovaj zakon takav rad zabranjuje zaposlenom ispod 18 godina života, zaposlenoj ženi za vrijeme trudnoće i zaposlenoj ženi koja doji dijete. Jedan od roditelja sa djetetom mlađim od tri godine života može da radi prekovremeno, samo na osnovu pismene saglasnosti. I samohrani roditelj koji ima dijete do sedam godina ili dijete koje je težak invalid može da radi prekovremeno samo na osnovu pismene saglasnosti. Ako je prekovremeni rad uveden, zaposleni ne može raditi duže od 12 časova dnevno. To znači da će pored osam časova dnevnog rada u punom radnom vremenu, moći da radi najviše do četiri prekovremena časa. Dnevni limit ukupnog dnevnog rada je 12 časova. Manje može, a više ne može. Zaposleni koji radi na poslovima sa skraćenim radnim vremenom, ne može se odrediti prekovremeni rad na tim poslovima, ako zakonom nije drugačije određeno. Zaposleni koi radi sa skraćenim radnim vremenom ne može raditi prekovremeno na rizičnim poslovima koje inače obavlja, jer su oni teški, naporni i za zdravlje štetni, ali na poslovima koji nisu rizični prekovremeni rad je njemu dostupan. Stoga bi, po isteku radnog vremena na rizičnim poslovima, i on mogao da prekovremeno obavlja nerizične poslove, naravno uz ograničenja koja važe i za sve zaposlene.
Član 62
Ako potreba za prekovremenim radom traje više od tri sedmice neprekidno ili više od deset sedmica ukupno u toku kalendarske godine, poslodavac je dužan da o tome obavijesti nadležnog inspektora rada.
Član 63
Za vrijeme prekovremenog rada radnik ima pravo na uvećanje plate.
Član 64
Prekovremeni rad je zabranjen:
1) radnicima mlađim od 18 godina života,
2) trudnim ženama i majkama sa djetetom do tri godine života i
3) samohranom roditelju ili usvojiocu djeteta mlađeg od šest godina života.
Izuzetno, radnicima iz stava 1. t. 2) i 3), na njihov pismeni zahtjev, poslodavac može odobriti da rade prekovremeno.
Član 65
Nadležni inspektor rada će zabraniti prekovremeni rad koji je uveden suprotno odredbama čl. 60. do 62. i člana 64. ovog zakona.
Član 66
Prekovremenim radom smatra se i dežurstvo na radnom mjestu, a koje se uređuje posebnim propisom ili opštim aktom.
Raspored radnog vremena
Član 67
Radna sedmica, po pravilu, traje pet radnih dana.
Radni dan, po pravilu, traje osam časova.
Raspored radnog vremena u okviru radne sedmice utvrđuje poslodavac.
Poslodavac je dužan da izvrši raspored radnog vremena radnika najmanje za 30 narednih dana i da to oglasi na način koji je pristupačan svim radnicima, kao i da vodi dnevnu evidenciju o prisustvu radnika na radu.
U evidenciji iz stava 4. ovog člana poslodavac je dužan da navede vrijeme početka i završetka dnevnog rada radnika.
Raspored radnog vremena u određenim djelatnostima i na određenim poslovima odlukom uređuje nadležni republički organ, odnosno organ jedinice lokalne samouprave.
Poslodavac kod koga se rad obavlja u smjenama, noću ili kada priroda posla i organizacija rada to zahtijeva, radnu sedmicu i raspored radnog vremena može da organizuje na drugi način.
Bliže uređenje načina vođenja evidencije o prisustvu radnika na radu pravilnikom će propisati ministar.
Redovan raspored radnog vremena zasnovan je na petodnevnoj radnoj nedelji, ali je moguće da radna nedelja ima i šest radnih dana. To proizilazi iz odredbi Zakona o radu Republike Srpske prema kojima radna nedelja može biti organizovana i na drugi način, kao i da nedeljni odmor može trajati samo 24 časa. U petodnevnoj radnoj nedelji, radni dani su obično ponedeljak, utorak, srijeda, četvrtak i petak, a neradni subota i nedelja. U šestodnevnoj radnoj nedelji, radni su svi osim nedelje. Radnu nedelju treba razllikovati od kalendarske. Radna nedelja obično ima pet, a izuzetno šest dana. Neradni dani u kalendarskoj nedelji čine nedeljni odmor. radni dani u kalendarskoj nedelji čine radnu nedelju. Radna nedelja ispunjena je punim radnim vremenom. Ona može biti ispunjena i nepunim ili skraćenim radnim vremenom.
Član 68
Poslodavac je dužan da obavijesti radnike o rasporedu i promjeni rasporeda radnog vremena najmanje pet dana unaprijed.
Izuzetno, poslodavac može da obavijesti radnike o rasporedu i promjeni rasporeda radnog vremena u kraćem roku od pet dana, ali ne kraćem od 24 časa unaprijed u slučaju potrebe posla usljed nastupanja nepredviđenih okolnosti koje za posljedicu imaju nastanak nepredviđenih troškova i kazni za poslodavca.
Kod poslodavca kod koga je rad organizovan u smjenama ili to zahtijeva organizacija rada puno ili nepuno radno vrijeme radnika ne mora biti raspoređeno jednako po radnim sedmicama, već se utvrđuje kao prosječno sedmično radno vrijeme na mjesečnom nivou.
U slučaju iz stava 3. ovog člana, radnik može da radi najduže 12 časova dnevno, a najduže 48 časova sedmično, uključujući i prekovremeni rad.
Preraspodjela radnog vremena
Član 69
Ako priroda i potreba posla zahtijeva, puno radno vrijeme na pojedinim radnim mjestima može se preraspodijeliti, tako da u jednom dijelu godine bude duže, a u drugom dijelu godine srazmjerno kraće, s tim da u toku kalendarske godine ne može iznositi više od 40 časova prosječno sedmično.
Preraspodjelom punog radnog vremena može se u jednom dijelu godine uvesti radno vrijeme najduže do 52 časa sedmično, a na sezonskim poslovima najduže do 60 časova sedmično.
Duže radno vrijeme iz jednog dijela godine u smislu stava 1. ovog člana ne smatra se prekovremenim radom.
Saznaj još:
-
Kolektivni ugovori
Noćni rad i rad u smjenama
Član 70
Noćnim radom smatra se rad između 22.00 časa i 06.00 časova narednog dana.
Za radnike mlađe od 18 godina noćnim radom smatra se rad između 19.00 časova i 06.00 časova narednog dana.
Rad koji se obavlja u vremenu od 22.00 časova do 06.00 časova narednog dana smatra se redom noću. Rad u ovom intervalu je noćni rad i po Konvenciji Međunarodne Organizacije Rada broj 9. Zaposleni radi noću ili zato što to iziskuje priroda posla kojim se bavi ili zato što je djelatnost poslodavca takva da se rad ne može prekidati. Priroda posla uslovljava noćni rad: noćnog čuvara, pekara, polivanja ulica, disk džokeja, striptizeta, krupijea i slično. Kontinuirani rad uslovljava noćni rad u čeličanama, elektranama, bolnicama, telefonskim centralama, hitnoj pomoći i islično. Ako ukupno radno vrijeme traje između 22.00 časa i 06.00 časova narednog dana onda se radno vrijeme i vrijeme noćnog rada podudaraju. Međutim, moguće je i da radno vrijeme dijelom pripada dnevnom, a dijelom noćnom radu.
Noćni rad predstavlja poseban uslov rada, jer ne odgovara čovjekovom bioritmu. Zato zaštitu od noćnog rada uživaju: žene za vrijeme trudnoće i dok doje dijete, jedan od roditelja djeteta do tri godine života i samohrani roditelj djeteta koje je težak invalid. Noćni rad je rad pod otežanim uslovima i zato zaposlenom pripada uvećana zarada. Zaposlenom koji radi noću najmanje tri časa svakog radnog dana, ili trećinu punog radnog vremena u toku jedne radne sedmice, poslodavac je dužan da obezbijedi obavljanje poslova u toku dana ako, bi po mišljenju nadležnog zdravstvenog organa, takav rad doveo do pogoršanja njegovog zdravstvenog stanja.
Član 71
Radniku koji radi noću najmanje tri časa svakog radnog dana ili trećinu punog radnog vremena u toku jedne sedmice poslodavac je dužan da obezbijedi obavljanje poslova u toku dana ako bi, po mišljenju nadležnog zdravstvenog organa, takav rad doveo do pogoršanja njegovog zdravstvenog stanja.
Član 72
Radnicima mlađim od 18 godina zabranjen je noćni rad.
Izuzetno, radnici mlađi od 18 godina mogu biti privremeno izuzeti od zabrane noćnog rada u slučaju otklanjanja posljedica više sile, havarija i zaštite interesa Republike, na osnovu saglasnosti nadležnog inspektora rada.
Član 73
Trudnicama, počev od šestog mjeseca trudnoće i majkama sa djetetom do dvije godine života zabranjen je noćni rad.
Član 74
Rad u smjenama je organizacija rada kod poslodavca prema kojoj se radnici na istim radnim mjestima smjenjuju prema utvrđenom rasporedu, pri čemu izmjena smjena može da bude kontinuirana ili sa prekidima tokom određenog perioda dana ili sedmica.
Radnik koji radi u smjenama je lice zaposleno kod poslodavca kod koga je rad organizovan u smjenama i koji u toku mjeseca posao obavlja u različitim smjenama najmanje trećinu svog radnog vremena.
Ako je kod poslodavca rad organizovan u smjenama, zamjena smjena vrši se u rokovima i na način određen opštim aktom i ugovorom o radu, tako da radnik ne radi neprekidno više od jedne radne sedmice noću.
Radnik može da radi noću duže od jedne radne sedmice neprekidno samo uz njegovu pismenu saglasnost.
Radnik za vrijeme noćnog rada ima pravo na uvećanje plate.
Odmori i odsustva
Dnevni odmor u toku radnog vremena
Član 75
Radnik koji radi sa punim radnim vremenom ili najmanje šest sati dnevno ima pravo na odmor u toku radnog vremena u trajanju od 30 minuta, a koji ne može biti u prva dva ili posljednja dva sata radnog vremena radnika.
Radnik koji radi duže od četiri sata, a kraće od šest sati dnevno ima pravo na odmor u toku rada u trajanju od najmanje 15 minuta.
Radnik koji radi duže od punog radnog vremena, a najmanje deset sati dnevno, pored odmora iz stava 1. ovog člana ima pravo i na dodatni odmor u toku rada u trajanju od najmanje 15 minuta.
Vrijeme odmora iz st. 1. do 3. ovog člana uračunava se u radno vrijeme.
Član 76
Odmor u toku dnevnog rada organizuje se na način kojim se obezbjeđuje da se rad ne prekida, ako priroda posla ne dozvoljava prekid rada, kao i ako se radi sa strankama.
Odluku o rasporedu korišćenja odmora u toku dnevnog rada donosi poslodavac.
Dnevni odmor između dva uzastopna radna dana
Član 77
Radnik ima pravo na dnevni odmor između dva uzastopna radna dana u trajanju od najmanje 12 časova neprekidno, a radnici zaposleni u poljoprivredi i na sezonskim poslovima najmanje deset časova neprekidno.
Radnik mlađi od 18 godina ima pravo na dnevni odmor između dva uzastopna radna dana u trajanju od 12 časova neprekidno.
Sedmični odmor
Član 78
Radnik ima pravo na sedmični odmor u trajanju od najmanje 24 časa neprekidno kojem se dodaje najmanje osam časova odmora iz člana 77. stav 1. prema unaprijed određenom rasporedu.
Sedmični odmor se po pravilu koristi nedjeljom.
Poslodavac može da odredi drugi dan za korišćenje sedmičnog odmora ako priroda posla i organizacija rada to zahtijeva.
Ako je neophodno da radnik radi na svoj sedmični dan odmora, poslodavac je dužan da mu obezbijedi odmor iz stava 1. ovog člana u toku naredne radne sedmice.
Godišnji odmor
Član 79
Radnik ima pravo na godišnji odmor u skladu sa ovim zakonom.
Radnik koji prvi put zasniva radni odnos ili ima prekid radnog odnosa duži od 30 radnih dana stiče pravo na korišćenje godišnjeg odmora poslije šest mjeseci neprekidnog rada kod poslodavca.
Pod neprekidnim radom smatra se i vrijeme privremene spriječenosti za rad u smislu propisa o zdravstvenom osiguranju i odsustva sa rada uz naknadu plate.
Pravo na godišnji odmor je jedno od najvažnijih zaštitinih prava zaposlenih. Zato je Međunarodna konvencija rada usvojila Konvenciju broj 52 o godišnjem odmoru i Konvenciju broj 132 o plaćenom godišnjem odmoru kao i više konvencija i preporuka o godišnjim odmorima za pojedine kategorije radnika. Godišnji odmor uživaju svi zaposleni bez obzira na režim radnog odnosa. Uživaju ga iz godine u godinu da bi sačuvali zdravlje i radnu sposobnost. Za vrijeme godišnjeg odmora, zaposleni ostvaruje pravo na naknadu zarade, što znači da je ovaj odmor plaćen. Ako zaposleni radi kod dva poslodavca vrijeme korišćenja godišnjeg odmora mora se uskladiti sa oba poslodavca.
Zaposleni stiče pravo na korišćenje godišnjeg odmora u kalendarskoj godini poslije mjesec dana neprekidnog rada od dana zasnivanja radnog odnosa kod poslodavca. Pravo na godišnji odmor stiče se i kod prvog i kod svakog drugog narednog poslodavca samo mjesec dana neprekidnog rada od dana zasnivanja radnog odnosa. Preciznije od stupanja na rad po zaključenju ugovora o radu, jer zaposleni od tada stiče prava i preuzima obaveze iz radnog odnosa. Pošto se radni odnos smatra zasnovanim i kad zaposleni stupi na rad bez pisanog ugovora o radu, treba smatrati da se pravo na godišnji odmor i u tom slučaju stiče nakon mjesec dana neprekidnog rada. Mjesec dana neprekidnog rada ističe onog dana u narednom mjesecu koji po broju odgovara datumu kada je zaposleni stupio na rad. Pod radnim danima se podrazumijevaju samo dani kada se radi. Ne računaju se kalendarski dani nedeljnog ili godišnjeg odmora, plaćenog ili neplaćenog odsustva, bolovanja ili prekida rada bez krivice zaposlenog.
Pod neprekidnim radom smatra se i vrijeme privremene spriječenosti za rad u smislu propisa o zdravstvenom osiguranju i odsustva s rada uz naknadu zarade. Pored efektivnog rada pojam neprekidnog rada obuhvata vrijeme privremene spriječenosti za rad i vrijeme odsustvovanja s rada uz naknadu zarade. Privremena spriječenost za rad uređena je Zakonom o zdravstvenom osiguranju. Slučajevi odsutnosti s rada uz pravo na naknadu zarade utvrđeni u Zakonom o radu Republike Srpske. U tim prilikama zaposleni ne radi, a uzima se kao da radi.
Član 80
U svakoj kalendarskoj godini radnik ima pravo na godišnji odmor u trajanju utvrđenim opštim aktom i ugovorom o radu, najmanje četiri radne sedmice, odnosno najmanje 20 radnih dana.
Godišnji odmor iz stava 1. ovog člana uvećava se po osnovu radnog staža i drugim osnovima u skladu sa kolektivnim ugovorom.
Radnik koji radi na poslovima sa posebnim uslovima rada iz člana 59. stav 1. ovog zakona ima pravo na godišnji odmor najmanje u trajanju od 30 radnih dana, koji se uvećava u skladu sa stavom 2. ovog člana.
Dužina godišnjeg odmora zavisi od zakonskog minimuma i autonomno utvrđenih kriterijuma. Godišnji odmor može biti pun ili srazmjeran. Pun je kad će u kalendarskoj godini zaposleni imati svih 12 mjeseci neprekidnog rada. Srazmjeran je kad će u kalendarskoj godini imati manje od toga, a više od mjesec dana rada. U svakoj kalndarskoj godini zaposleni ima pravo na godišnji odmor u trajanju utvrđenom opštim aktom i ugovorom o radu, a najmanje 20 radnih dana. Ukupno trajanje godišnjeg odmora utvrđuje se na osnovu opšteg akta i ugovora o radu, a zakonski minimum je 20 dana. Pod opštim aktom podrazumijeva se kolektivni ugovor i pravilnik o radu. Ugovor o radu je akt zasnivanja i elementarnog uređivanja radnog odnosa. Ali, najmanja mjera trajanja godišnjeg odmora je 20 dana. Ona je usklađena sa KOnvencijom Međunarodne organizacije Rada broj 132, koja predviđa da godišnji odmor ne smije biti kraći od tri radne nedelje.
Ukupno trajanje godišnjeg odmora utvrđuje se za svaku kalndarsku godinu, tako što se polazi od zakonskog minimuma koji se uvežava za broj radnih dana po osnovu svakog od utvrđenih kriterijuma. Zbir zakonskog minimuma i broja radnih dana po ovim kriterijumima daje ukupno trajanje godišnjeg odmora za određenu kalendarsku godinu. Pošto zakonski minimum nije ustanovljen, najduže trajanje godišnjeg odmora može biti određeno opštim aktom ili ugovorom o radu. Bilo bi razumno predvidjeti da godišnji odmor može trajati najduže 30 dana, a za zaposlene koji obavljaju naročito teške i po zdravlje štetne poslove, najduže 45 dana. Bez gornje granice, godišnji odmor bi teoretski mogao trajati koliko i sama godina.
Član 81
Radnik ima pravo na jedan dan odmora za svaki mjesec dana rada u kalendarskoj godini:
1) ako u kalendarskoj godini u kojoj prvi put zasniva radni odnos nema šest mjeseci neprekidnog rada i
2) ako u kalendarskoj godini nije stekao pravo na godišnji odmor zbog prekida rada u smislu člana 79. stav 2. ovog zakona.
Član 82
U godišnji odmor se ne uračunavaju periodi korišćenja odsustvovanja s rada po drugim osnovima, pa se za to vrijeme korišćenje godišnjeg odmora prekida.
U slučaju prekida korišćenja godišnjeg odmora, u smislu stava 1. ovog člana, radnik, u sporazumu sa poslodavcem, koristi preostali dio godišnjeg odmora.
Član 83
Pri utvrđivanju dužine godišnjeg odmora radna sedmica računa se kao pet radnih dana.
Praznici koji su neradni dani u skladu sa zakonom, odsustvo sa rada uz naknadu plate i privremena spriječenost za rad u skladu sa propisima o zdravstvenom osiguranju, ne uračunavaju se u dane godišnjeg odmora.
Ako je radnik za vrijeme korišćenja godišnjeg odmora privremeno spriječen za rad u smislu propisa o zdravstvenom osiguranju, ima pravo da po isteku te spriječenosti za rad nastavi sa korišćenjem godišnjeg odmora.
Pri utvrđivanju godišnjeg odmora računase da radna sedmica ima pet radnih dana. Ova odredba možda i nije potrebna jer Zakon već određuje da radna sedmica traje pet radnih dana. Ipak, dobro je što postoji, makar ukazuje na to da radna sedmica može biti i šestodnevna. Dakle, i kada zaposleni radi u šestodnevnoj radnoj sedmici, trajanje godišnjeg odmora se obračunava prema radnoj sedmici od pet radnih dana. Subota se ne uzima kao radni dan. Ona se ne broji. Prema tome, u vrijeme rada, radna sedmica može biti i petodnevna i šestodnevna, a u vrijeme godišnjeg odmora samo petodnevna. Praznici mogu biti državni i vjerski. Oni su neradni, ali ima i radnih praznika. Dani plaćenog odsustva određuju se radi sklapanja braka, porođaja supruge, teže bolesti ili smrti člana uže porodice, dobrovoljnog davanja krvi i u drugim slučajevima utvrđenim opštim aktom, kolektivnim ugovorom, odnosno pravilnikom o radu ili ugovorom o radu.
Dani bolovanja, odnosno privremene spriječenosti za rad određuju se po propisima o zdravstvenom osiguranju, a identifikuju se na osnovu potvrde ljekara. Ako se ovi dani ne uračunavaju u godišnji odmor, onda vrijeme tog odmora teče ne teče dok ti razlozi postoje. Čim prestanu da postoje, tok godišnjeg odmora se nastavlja. Valja, međutim, naglasiti da ovo nisu jedini neradni dani. Ne radi se ni u vrijeme udaljenja sa rada, odobrenog neplaćenog odsustva, izdržavanja kazne zatvora, neskrivljenog prekida rada, slobodnih dana, odazivanja na poziv državnog organa ili odsustvovanja sa rada iz opravdanih razloga. Ni dani tog vremena ne uračunavaju se u godišnji odmor jer se broje samo radni dani. Zato nabrajanje iz ove odredbe ne treba razumjeti tako da se neradni dani iz ostalih razloga uračunavaju u godišnji odmor. Uračunavaju se samo radni dani, bez izuzetka. Neradni dani se ne uračunavaju, opet, bez izuzetka.
Ako je zaposleni za vrijeme korišćenja godišnjeg odmora privremeno nesposoban za rad u smislu propisa o zdravstvenom osiguranju, prekinuće korišćenje godišnjeg odmora i biće na bolovanju sve dok ono ne bude zaključeno, a potom će nastaviti godišnji odmor dok ne iskoristi preostali dio. Zaposleni ima pravo da nastavi korišćenje godišnjeg odmora, bez obzira na to koliko je bolovanje trajalo, što znači i kad pređe u narednu kalendarsku godinu, pa i kad prekorači granicu vremena do koje se, u redovnim prilikama, može iskoristiti drugi dio odmora. Ova pravila važe bez obzira na to da li se godišnji odmor koristi odjednom ili u dijelovima. Po otvaranju bolovanja, aktiviraju se obaveze prijavljivanja privremene nesposobnosti za rad, bez obzira što je zaposleni na godišnjem odmoru.
Član 84
Radnik, u pravilu, koristi godišnji odmor bez prekida, ali, na zahtjev radnika, a uz saglasnost poslodavca, godišnji odmor može se koristiti u dva ili više dijelova.
Ako radnik koristi godišnji odmor u dijelovima, prvi dio koristi najmanje u trajanju od dvije radne sedmice u toku kalendarske godine, a drugi dio najkasnije do 30. juna naredne kalendarske godine.
Radnik koji nije u cijelosti iskoristio godišnji odmor u tekućoj kalendarskoj godini zbog odsutnosti sa rada sa naknadom ima pravo da preostali dio godišnjeg odmora iskoristi najkasnije do 30. juna naredne godine.
Član 85
Raspored korišćenja godišnjeg odmora utvrđuje poslodavac, uz obavezu da radnike blagovremeno, a najkasnije do 30. juna, pisanim putem obavijesti o istom, s tim što radnik može tražiti korišćenje godišnjeg odmora u smislu člana 84. stav 1.
Prema potrebi, poslodavac može od savjeta radnika ili sindikata zatražiti da daju svoje prijedloge ili mišljenja o rasporedu korišćenja godišnjih odmora.
Opštim aktom i ugovorom o radu može se bliže urediti način korišćenja godišnjeg odmora.
Član 86
Radnici koji rade na poslovima nastave u obrazovnim ustanovama koriste godišnji odmor za vrijeme školskih raspusta.
Dužina i raspored korišćenja godišnjeg odmora radnika iz stava 1. ovog člana uređuje se posebnim zakonom.
Član 87
Radnik za vrijeme korišćenja godišnjeg odmora ima pravo na naknadu plate u visini pune plate, kao da je za to vrijeme bio na radu.
Radnik ostvaruje pravo na regres za korišćenje godišnjeg odmora, u skladu sa zakonom i kolektivnim ugovorom.
Član 88
Radnik kojem prestane radni odnos radi prelaska na rad kod drugog poslodavca za tu kalendarsku godinu koristi godišnji odmor kod poslodavca kod kojeg je stekao pravo i to prije prestanka radnog odnosa.
Radniku kojem prestaje radni odnos zbog ispunjavanja uslova za odlazak u starosnu penziju i radniku kojem prestaje radni odnos na određeno vrijeme poslodavac je dužan da obezbijedi korišćenje godišnjeg odmora prije prestanka radnog odnosa, odnosno sticanja uslova za starosnu penziju.
Ako radnik iz st. 1. i 2. ovog člana krivicom poslodavca, u cijelosti ili djelimično, ne iskoristi godišnji odmor, ima pravo na naknadu štete u visini prosječne plate radnika ostvarene u prethodna tri mjeseca, srazmjerno dužini neiskorišćenog godišnjeg odmora.
Plaćeno odsustvo
Član 89
Radnik ima pravo da uz naknadu plate odsustvuje s posla u sljedećim slučajevima: stupanja u brak, rođenja djeteta, dobrovoljnog davanja krvi, teže bolesti ili smrti člana porodice i u drugim slučajevima određenim opštim aktom i ugovorom o radu.
Plaćeno odsustvo iz stava 1. ovog člana ne može biti duže od pet radnih dana u toku jedne kalendarske godine, osim u slučaju smrti člana porodice, ukoliko se zakonom, opštim aktom ili ugovorom o radu ne odredi drugačije.
Radnik, u slučaju potrebe, može u toku kalendarske godine koristiti plaćeno odsustvo po više osnova.
Poslodavac može, na zahtjev radnika, odobriti plaćeno odsustvo duže od pet radnih dana u toku kalendarske godine u opravdanim slučajevima.
Uz zahtjev za korišćenje plaćenog odsustva po svim osnovima, potrebno je priložiti odgovarajući dokaz o postojanju slučaja za koji se traži plaćeno odsustvo.
Članom porodice, u smislu stava 1. ovog člana, smatraju se bračni i vanbračni supružnici, njihova djeca (bračna, vanbračna i usvojena), pastorčad, djeca uzeta pod starateljstvo i druga djeca bez roditelja uzeta na izdržavanje, majka, otac, očuh, maćeha, usvojilac, a djed i baba po majci i po ocu, braća i sestre, ako žive u zajedničkom domaćinstvu.
Član 90
U slučaju da je radnik zbog više sile ili havarije na mašinama ili drugim sredstvima rada spriječen da izvršava svoje obaveze iz ugovora o radu, ima pravo na plaćeno odsustvo za koje vrijeme ostvaruje naknadu plate u visini od 50% plate koju bi ostvario da je radio.
Opštim aktima se mogu bliže urediti uslovi i način ostvarivanja prava iz stava 1. ovog člana.
Član 91
Poslodavac, uz konsultacije sa sindikatom, odnosno savjetom radnika, ako sindikat nije organizovan kod poslodavca, može radnika uputiti na plaćeno odsustvo (čekanje) u slučaju neplaniranog privremenog smanjenja obima poslova kod poslodavca, kao i razloga ekonomskofinansijske ili tehničko-tehnološke prirode.
Za vrijeme trajanja odsustva iz stava 1. ovog člana radnici ostvaruju pravo na naknadu plate u visini od najmanje 50% prosječne plate radnika ostvarene u prethodna tri mjeseca.
Način upućivanja radnika, dužina trajanja, međusobna prava i obaveze radnika i druga pitanja vezana za bliže uređenje odsustva iz stava 1. ovog člana uređuju se kolektivnim ugovorom.
Neplaćeno odsustvo
Član 92
Poslodavac je dužan da radniku, na njegov zahtjev, odobri odsustvo s rada do tri dana u toku kalendarske godine radi zadovoljavanja njegovih vjerskih, odnosno nacionalno-tradicijskih potreba, bez prava na naknadu plate, ukoliko posebnim zakonom nije drugačije određeno.
Poslodavac može radniku, na njegov pisani zahtjev, odobriti neplaćeno odsustvo i u drugim slučajevima.
Za vrijeme neplaćenog odsustva prava i obaveze radnika po osnovu rada miruju.
Mirovanje prava iz radnog odnosa
Član 93
Radniku koji je zasnovao radni odnos na neodređeno vrijeme prava i obaveze iz radnog odnosa miruju za vrijeme obavljanja javne funkcije.
Radni odnos miruje i bračnom supružniku radnika koji je upućen na rad u inostranstvo u okviru međunarodno-tehničke saradnje ili prosvjetno-kulturne saradnje, u diplomatska, konzularna i druga predstavništva, za vrijeme dok takav rad traje.
Radniku koji je zasnovao radni odnos na neodređeno vrijeme prava i obaveze iz radnog odnosa miruju za vrijeme izdržavanja kazne zatvora, odnosno izrečene mjere bezbjednosti, vaspitne ili zaštitne mjere u trajanju do šest mjeseci.
Član 94
Javnom funkcijom u smislu člana 93. stav 1. Zakona smatra se reizborna funkcija na koju je radnik neposredno izabran od građana ili na koju je imenovan ili postavljen od nadležnog organa Bosne i Hercegovine, Republike Srpske, grada ili opštine, ako tu funkciju obavlja profesionalno i za nju ostvaruje platu.
Član 95
Radnik kome su prava i obaveze iz radnog odnosa mirovale po osnovu člana 93. zakona dužan je da se u roku od pet dana od dana prestanka mirovanja vrati na rad kod poslodavca, na svoj raniji ili drugi odgovarajući posao.
Mirovanje prava i obaveza po osnovu vršenja reizborne javne funkcije može trajati najduže dva mandata, nakon čega radnik može da se vrati na rad kod poslodavca na svoj raniji ili drugi odgovarajući posao.
Ako poslodavac zbog ekonomskih razloga, promijenjene organizacije i tehnologije rada i poslovanja radnika iz stava 1. ovog člana ne može vratiti na raniji ili na drugi odgovarajući posao, radniku otkazuje ugovor o radu, sa pravom radnika na otpremninu, u skladu sa članom 194. ovog zakona.
Kontaktirajte nas
Telefoni: 051/220-270
065-511-122
Zajednička advokatska kancelarija Topić
Advokati Ružica Topić i Srđan Štrkić
Braće Mažar i majke Marije 48
78 000 Banjaluka, RS, BiH
E-mail: